Porodica je osnovni i najmoćniji interakcijski sistem. Pojam funkcionalnosti porodice odnosi se na upotrebljivost porodičnih obrazaca u dostizanju porodičnih ciljeva i porodičnog blagostanja i zadovoljstva. Funkcionalne porodice se još mogu nazvati i „zdrave“ porodice. Takve porodice stvaraju i održavaju okruženje u kojima se njeni članovi osjećaju zaštićeno i sigurno.
Funkcionalan porodični odnos obezbjeđuje adekvatan omjer povezanosti i individualnosti svih njenih članova. To znači da su oni emocionalno povezani, podržavajući i njegujući te da često upražnjavaju zajedničke rituale i aktivnosti. S druge strane, dozvoljavaju pojedinim članovima da samostalno donose odluke te da izraze neslaganje ili odbijanje. Lične potrebe jednog ili više članova se ne tumače i ne doživljavaju kao pretnja porodičnoj povezanosti.
Fleksibilnost u porodičnim odnosima obezbjeđuje njenu funkcionalnost. To je sposobnost da porodica promijeni ili prilagodi liderstvo, uloge i pravila u relacijama u skladu sa nekim novim životnim okolnostima i izazovima. Sposobnost prilagođavanja promjenama te uzajamna podrška u kriznim životnim situacijama karakteriše zdravu porodičnu sredinu.
Granice u odnosima su jasne, one štite i dijele i omogućavaju stabilnost i razvoj.
Porodice u kojima se svaki glas bitan, u kojima je komunikacija u službi međusobnog razumijevanja su porodice koje se kreću u okvirima dobre funkcionalnosti.
Termin disfunkcionalan se odnosi na i opisuje porodične obrasce kojima se ne ispunjava zadatak već dolazi do pojave simptoma ili nezadovoljstva. To su porodice koje na povećanje stesa ili pritisaka, unutrašnjih ili spoljašnjih, reaguju na ustaljenje načine i opiru se uvođenju alternativa. Takve porodice se teško i rijetko mijenjaju, slabo adaptiraju i razvijaju.
Neki od kriterijuma disfunkcionalnih porodičnih obrazaca
- Prenaglašena individualnost u odnosu na porodičnu povezanost
- Pretjerana porodična povezanost koja umanjuje individualnost članova porodice
- Emocionalna distanciranost
- Komunikacija koja uključuje nerazumijevanje, neuvažavanje tuđeg mišljenja,konflikte i česte svađe….
- Neki članovi porodice se uslovno „ne čuju i nemaju pravo glasa“
- Korištenje istih obrazaca funkcionisanja u novim životnim okolnostima
