Gradić na istoku Bosne i Hercegovine i uz samu granicu sa Srbijom – Rudo, sve je češće samo usputna stanica na kojoj se rijetki zadržavaju. Roditelji svoju djecu šalju na školovanje u Srbiju gdje uglavnom i ostaju, studenti kada jednom napuste Rudo rijetko se zauvijek vraćaju, a kulturni život skoro i da ne postoji. Draško Spasojević uposlenik Centra za kulturu za zamisli.ba kaže kako je mladih u Rudom veoma malo i da je trend posljednjih godina da studenti kada odu van Rudog ostaju u gradovima u kojima stiču visoko obrazovanje.
„Čak i kada bi imali neku priliku da se vrate i da dobiju posao u Rudom,uglavnom se opredijele da ostanu u tom gradu da rade bilo šta“, kaže Sapsojević.
Planinarsko društvo, dva sportska kluba i aktivnosti u prirodi su svi sadržaji koji su dostupni mladima. To je nedovoljno, uz činjenicu da je opština loše infrastrukturno povezana sa ostatkom države.
„Od kulturnih sadržaja sigurno da mladi ne mogu imati dovoljan broj aktivnosti. Ima tu nekih manifestacija koje se vrte u toku godine. Nedostaje neko malo redovnije pozorište“, kaže Spasojević.
Opština nema pozorište, a kino sala je uglavnom prazna.
„Imamo bioskop, ali kod nas „Oscar film“ koji ima monopol za distribuciju filma neće da dolazi u male gradove ako ne može prodati puno karata, ne isplati im se. Ako bismo mi pustili na svoju ruku onda bi nas oni s druge strane tužili“, kaže Spasojević. Smatra i da nedostaje aktivizma i angažmana među mladima.
„Nedostaje možda još više projekata za mlade. Bilo bi bolje kad bi se malo više ulagalo u kulturu“, dodaje Spasojević.
Demokratija u Rudom misaona imenica
Protekli lokalni izbori u Rudom pokazili su kako u toj opštini nedostaje demokratije. U jeku predizborne kampanje Marko Novaković, predsjednik opštinskog odbora Narodnog fronta u Rudom i kandidat za načelnika Rudog je brutalno pretučen. Sve to ga je, kako je rekao, onesposobilo da vodi kampanju za načelničke izbore na kojima na kraju nije pobijedio.
Ne podržavati vlast u Rudom zna biti opasno, a lokalni uzbunjivači kažu da bez podrške lokalne vlasti nema ni posla. Profesorica u Rudom Jovana Ostojić za zamisli.ba kaže da u Rudom demokratije ima formalno, ali ne i suštinski. Pojašnjava da je prilikom zapošljavanja od posla čistačice, pripravničkog staža pa do rukovodećih pozicija najrelevantnija partijska knjižica.
“Usljed konstantnog pada broja stanovnika, dešava se da stranka bude u deficitu sa određenim kadrom, te se na nivou statističke greške desi zapošljavanje kojem osnov nije partijska pripadnost”, kaže Ostojić.
Dodaje da nema ni političkog plurazlima koji bi se možda pojavio kada bi u Skupštinu opštine ušli najkvalitetniji sa kandidatskih lista, što je rijetkost.
“Ono što je presudno za broj glasova i ulazak u skupštinu je brojnost članova porodice, te potkupljivost biračkog tijela. Primjera radi, u Rudom je već drugi mandat čovjek koji ne živi u Rudom već 10-15 godina, ali ima prijavljeno prebivalište. Radno mjesto mu je rukovodeće i to direktor ZUNS-a. On djeci sređuje poslove po Palama i Lukavici, a od njihovih roditelja dobija podršku u Rudom. Što znači da on zapravo radi na tome da mladi ne ostanu u Rudom”, kaže Ostojić.
Primjećuje da se čitav politički život sveo na tračeve koji su se objavljivali i komentarisali na lažnim profilima na društvenim mrežama.
“Ljudi koji su imali suprotno mišljenje ili su (bukvalno) komentarisali javno na društvenim mrežama markirani su od strane jedne ili druge opcije, pozivani na razgovore od strane vladajuće garniture (i ne samo za komentare nego i lajkove). Ljudi su potpuno demotivisani da se uključe u politički život jer je banalanizovan i svodi se na lične obračune, bez konstruktivnog dijaloga. Ljudi u javnim ustanovama i preduzećima su ucjenjeni poslom. Članovi nevladinih organizacija prolaskom ili neprolaskom njihovog projekta, ukoliko konkurišu za budžetska sredstva koje daje opština. Budući da je ostalo malo ljudi u Rudom, a što su i pokazali izbori, većina ljudi je zadovoljna jer ima direktnu ili indirektnu korist od vladajućih”, kaže Ostojić.
Kulturni i sportski sadržaji nametnuti mladima
U opštini u kojoj godinama ne funkcioniše pozorište, ponekad radi bioskop, postoje dva sportska kluba: fudbalski i odbojkaških pa se život mladih svodi na mizerne mogućnosti izbora. Ne možete se baviti tenisom, trenirati plivanje, rukometi ili slično.
“Znači, nametnuto im je šta mogu da gledaju, šta mogu da slušaju, šta mogu da vide, a većina toga je nižerazredna umjetnost. Organizacije koje okupljaju mlade, osim planinarskog društva, uglavnom su svedene na uzak krug ljudi koji su uključeni u to”, kaže naša sagovornica.
Većina mladih koji ordiniraju u opštini Rudo rade sezonske poslove. Ostali su uglavnom tu jer ih vežu posao (uglavnom pripravnički) ili porodica, bez izgleda za ostanak. Stanovništvo je starije životne dobi, i sve je starije jer mladi nisu ohrabreni ni motivisani da nešto sami pokrenu.
“Politika je razjedinila ljude, tako da je primjetna stagnacija u oblasti zajedničkog međugeneracijskog djelovanja. Zajednica je i ove izbore poručila koliko su joj mladi bitni, pa se tako u skupštinskim klupama najvjerovatnije (pošto još nisu objavljeni konačni rezultati) neće naći niko ko je mlađi od 30 godina, dvoje će biti između 30 i 40, svih ostalih 15 odbornika je starije od 40, a možda i 50. U Rudom potpuno izostaje bilo kakav vid osmišljene kulturne politike koja bi posredovala određene više vrijednosti”, dodaje Ostojić.
Budući da je opština dosta razuđena, sa lošom saobraćajnom infrastrukturom, onemogućena je koherencija stanovništva. Građani žive bez banke, mesare, i u deficitu su sa sadržajima bilo koje vrste.
Opština provodi pojedine projekte, ali ništa od toga nema uticaja na povratak mladih. Prošlogodišnje otvaranje fabrike iz Laktaša u čijim pogodima je zaposleno 40 osoba svjedoči o tome da mlade u Rudom ne može zadržati ni posao.
Većina zaposlenih u pogonu firme su starije osobe, a tako bi moglo ostati i ukoliko se ostvari namjera firme da proširenjem proizvodnih pogona zaposli još 60 osoba.
Đaka sve manje
Već dvije godine u Rudom niko ne upisuje gimnaziju. Srednjoškolski centar u prosjeku upiše manje od 30 učenika u odjeljenja stručnih zanimanja.
“Broj prvačića na nivou čitave opštine, u posljednje dvije godine je ispod 25. U vrtiću, u jednoj mješovitoj vrtićkoj grupi, uzrasta od 3 do 6 godina, je ispod 20-oro djece u užem gradskom području”, kaže naša sagovornica.
Problem je što i oni koji rade na dobrim poslovima, čak i u školama, šalju svoju djecu van Rudog u škole u Srbiji, što zbog malog broja učenika u razredima, što zbog pomodarstva. Ipak postoje dobre prakse kojima se pokušavaju stimulisati roditelji za upis djece, kao što su besplatni udžbenici za sve učenike, prevoz i simbolični novčani iznos za prvačiće, ali ne daje velike rezultate.
“Zajednica ne postoji, kolektivni interes ne postoji, osim ako nije partijski. Sve je klanovski i trgovački. Čak se i partijski posjećuju javni skupovi, priključuje se humanitarnim i ekološkim akcijama. Ljudi koji malo drugačije misle i žive osuđeni su na margin”, zaključuje Ostojić.
