Predavanje Jelene Vasiljević „Solidarnost i politike građanstva od socijalističke Jugoslavije do neoliberalne Srbije“ održano je 14. maja na Filozofskom fakultetu u Banjaluci.
Pojam solidarnosti ponovo doživljava određenu popularnost u posljednje vrijeme, iako svi procesu u kojima se on javlja takođe ponovo otvaraju mnoga pitanja koja su fenomen solidarnosti pratila i u nekim ranijim vremenima. Recimo, kada su u pitanju kontra-narativi u okviru antiratnih pokreta, postavlja se pitanje sa kim smo solidarni i zašto? Koja je zajednica naše zajedničke pripadnosti i koja prava u njoj uživamo? Da li nam preostaje samoisključenje kao solidarnost s isključenima? I šta zapravo za svakog od nas pojedinačno predstavlja riječ solidarnost i odakle potiče naš motiv za solidarno djelo?
Baveći se izučavanjima na polju građanskog aktivističkog djelovanja, kulture sjećanja i solidarnošću sa različitih aspekata, Jelena Vasiljević u svom predavanju stavlja poseban fokus na retoričku snagu solidarnosti, ulogu solidarnosti u konstituisanju građanstva i mira i pokazuje da je ta uloga posebno u okvirima neoliberlističke paradigme postala krajnje ambivalentna.
Vasiljević smatra da zbog političkog konteksta, rastuće ekonomske krize i rastakanja države zbog izbjegličkih talasa, razvijamo mrežu solidarnosti koja je vrlo često podrazumijevana kao ponašanje ili set istih. Takođe, u ovom kontekstu se javlja potreba za solidarnošću i zbog izostanka institucionalne pomoći od strane države koja u neoliberalnim uslovima nudi sve manji oslonac, iako se, s druge strane, još uvijek insistira na pravnim i državnim mehanizmima kontrole koji posebno dolaze do izražaja je u pitanju režim državljanstva i mogućnosti kontrole koje on pruža.
„U kontekstu današnjih politika postjugoslovenskih prostora, solidarnost je nešto što ide preko određenih granica i prolazi kroz sveukupan model građanstva. Retorička snaga solidarnosti zavisi od konstitituisanja nas građana, a s druge strane na sva pitanja solidarnosti odgovaramo pravno i politički kroz ustave i zakonsku regulativu, ali i kroz diskursivne reakcije koje će da potpomogu narative današnjeg građanstva“, navodi Vasiljević.
Kada je riječ o građanstvu, ono kao formalna kategorija nije bilo unitarno u socijalističkoj Jugoslaviji, a solidarnost u sopstvenim etničkim grupama se doživljavala potpuno organski, prirodno. Od devedesetih godina javljaju se potpuno novi režimi državljanstva i građanstva koji cementiraju ideje koje nisu etnocentrične, ali sami politički elementi u statusu državljanstva su znatno drugačiji i građani su vremenom izlazili iz tog državljanstva. Vasiljević naglašava da su u svakom od režima na našim prostorima su postojali vanjski i unutrašnji neprijatelji, ali da su dominantni narativi bili antiratni.
„Političko „mi“ koje konstituiše zajednicu se vremenom menja, kao i ideja o tome ko smo mi i kako ćemo funkcionisati. Zajednica „bratstva i jedinstva“ je najbolje definisala pojam solidarnosti, ali u današnjim društvima građanin mora biti odgovoran subjekat kao građanin poduzetnik u neoliberalnim agendama građanstva. Raznolikost normativnih artikulacija građanstva se različito tumače u društvima širom sveta, a promene se dešavaju kada dolazi do radikalnih promena režima. Period socijalističke Jugoslavije pa sve do raspada, ponavljanje mantre „bratstvo i jedinstvo“, socijalizam, građanski status koji je bio dvostruko postavljen, doveo je do toga da je ova mantra ustvari bila priznanje da različiti narodi zajedno žive u istoj zajednici i nose ideju koja je utkana u pravne, političke, svakodnevne prakse što su bile kao npr. radne akcije ili prakse služenja vojske. Kontranarativi su bili nacionalistički, a ustavnim rješenjima su odstranjeni svi oni koji nisu imali adekvatno porijeklo i to je slučaj kada je postojeća zajednica uništila zamišljenu. Destruktivna solidarnost zvana „mi protiv njih“ je itekako bila prisutna u Srbiji devedesetih, a antiratni narativi su najbolje iskonstruisani u feminističkim pokretima“, kazala je Vasiljević.
Kontra-narativi i zalaganje za drugačije agende građanstva (drugačije rasuđivanje solidarnosti) koristili au razne načine za akumulaciju kapitala u postjugoslovenskom periodu težeći ekonomskom ujednačavanju, ali taj potez solidarnosti kroz djelimično prikrivanje i mijenjanje subjektivnosti uticao je na moć koja više ne dolazi samo od određenih tačaka, već postaje i način razmišljanja i preklapa se sa svim pratećim procesima. Ideja o tome ko je građanin u etičkom smislu, a ko je manjina i kako se on ponaša, mijenja prvobitnu ideju građanstva i ljudi svojim ponašanjem moraju da zavređuju status građana koji ima svoja prava, a socijalistička prošlost se koristi kao legitimišući narativ koji opravdava naš stav o tome da se ljudi oslanjaju na državu umjesto da preuzimaju stvari u svoje ruke.
GALERIJA: PREDAVANJE JELENE VASILJEVIĆ I MARJANA IVKOVIĆA
„Iskustvo socijalizma je država koja je davala nešto i bila solidarna s građanima dajući im stan i posao, a danas se solidarnost prekomponuje u kontekstu neoliberalizacije i imamo nova tumačenje solidarnosti. Odgovori na ove postojeće politike dolaze odozgo kroz reaktivnu solidarnost i političku solidarnost. Ljudi su u nekim situacijama primorani da budu solidarni. Jedan od primera su poplave iz 2014. godine kada je država pobacila, a građanska solidarnost je postala nužnost kako nije bilo instituicionalne solidarnosti. Drugi primer je lečenje dece SMS porukama koji je propraćen kritikom države i situacijom gde je solidarnost reaktivna, ali empatične prirode. Treći primer solidarnosti je pomoć izbeglicama 2016. godine dok je bio otvoren „balkanski koridor“ gde se uočava ambivalentnost i gde su aktivisti popunili prazninu u kriznoj situaciji, dok je država bila hiperprisutna samo kroz zatvaranje granica. Moć delovanja je bila sužena, a ovakva solidarnost je imala elemente paradoksa, akteri učestvuju kroz nevoljno normalizovanje stvarnosti“, naglasila je Vasiljević.
Solidarnost mora imati i „drugog“ da bi bila simetrična i to na način koji kritikuje prethodnu asimetriju kako se ne bi izjednačila s milosrđem. Takođe, važan faktor je i motiv proaktivnosti koji je uskraćen u neoliberalizovanom režimu, a tu imamo i političku vrijednost i određen nivo nostalgije za socijalističkom prošlošću kroz izvrtanje narativa. Ipak, istorija građanstva može da se tumači kao istorija smjene građanstva a važnu ulogu igraju rezoni i promjene građanstva.
Danas imamo institucionalizovanje solidarnosti
Novi društveni pokreti koji se javljaju nakon 2008. godine su primjeri gdje se pokreti politički tematizuju (Pravo na grad u Hrvatskoj, Krov nad glavom i slično). Kada je u pitanju uloga BiH i njen odnos prema solidarnosti, jasno je da se dosta politički manipulisalo i još uvijek manipuliše društvenim pokretima u BiH što dovodi do prenaglašene institucionalizovanosti same solidarnosti ili čak lažne solidarnosti koja se koristi u svrhe sticanja lažne medijske popularnosti (npr. poplave u BiH, pravna pomoć pri rješavanju ratnih zločina ili ubistava, nepravilnosti na izborima i slično). Vrlo često solidarnost mijenja načine na koji mislimo i stoga moraju postojati efektivni kontranarativi da bi efektivno mijenjali subjektivnost građanstva i smanjili izbor kalkulacija svaki put kad se politika dotiče solidarnosti.
